Ὁ θεολογικὸς Ἐπίλογος τοῦ θέματος "Ἀπόστολος Μακράκης"

____________________________

Γεωργίου π. Ἀθαν. Ρούκαλη

Μ. Θ., Δρ. Θ.

Ὁ Θεολογικὸς Ἐπίλογος
τοῦ θέματος

«Ἀπόστολος Μακράκης».

(Διδακτορικὴ Διατριβὴ μὲ τίτλο: «Ὁ Ἀπόστολος Μακράκης

ὡς ἑρμηνευτὴς τῆς Ἁγίας Γραφῆς».)

Ἀθῆναι 2003

________________________________________

Γιὰ νὰ κατεβάσετε τὸ βιβλίο πατῆστε ἐδῶ

__________________________________

ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΝ ΛΟΓΩ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΗΤΟ Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΤΟΥ ΑΠ. ΜΑΚΡΑΚΗ, ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΟΥΤΟΣ ΗΡΜΗΝΕΥΣΕ ΤΗΝ Α.Γ. ΤΟΥΤΟ ΔΕ ΕΘΕΩΡΗΘΗ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟΝ, ΔΙΟΤΙ Ο Μ. ΕΠΗΡΕΑΣΕ ΠΛΗΘΟΣ ΚΟΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗΝ ΤΟΥ, ΑΛΛΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΟΝ. ΕΓΕΝΕΤΟ ΜΙΑ ΜΙΚΡΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΙΣ ΤΩΝ ΘΕΟΛΟΓ. ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ, ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΔΙΑΦΑΝΗ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΕΝ ΜΕΣΩ ΑΥΤΩΝ (ΣΥΓΓΕΝΕΙΑΣ, ΕΠΙΡΡΟΑΙ Κ.Λ.Π.). ΕΝ ΕΙΔΕΙ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑΣ, ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΑΜΕ ΤΑΣ ΘΕΟΛΟΓ. ΒΑΣΕΙΣ ΤΑΣ ΟΠΟΙΑΣ ΟΥΤΟΣ ΕΛΑΒΕΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗΝ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΣΧΟΛΗΝ, ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΑΜΕ ΤΑΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ ΕΙΣ ΤΑΣ ΟΠΟΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΝΕΤΑΙ ΤΟ ΕΡΜΗΝ. ΑΥΤΟΥ ΕΡΓΟΝ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΑΣ ΧΡΟΝΙΚΑΣ ΣΤΙΓΜΑΣ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ, ΚΑΘ’ ΩΣ ΟΥΤΟΣ ΠΑΡΕΞΕΚΛΙΝΕΝ ΕΚ ΤΗΣ ΟΡΘ. ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ. ΚΑΤΟΠΙΝ, ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΑΜΕ ΤΑ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΡΓΑ (ΑΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΜΜΕΣΑ). ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ ΤΟΥ ΗΜΕΤΕΡΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ, ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ Μ., ΠΕΡΙΣΥΝΕΛΕΞΑΜΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥ ΟΡΙΣΜΟΥΣ, ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΟΥΤΟΣ ΩΣ ΕΡΜΗΝ. ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΠΕΡΙΕΓΡΑΨΕ, ΚΑΘΩΣ ΕΠΙΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΝ, ΤΟ ΟΠΟΙΟΝ ΕΠΙΣΗΣ ΟΥΤΟΣ ΕΔΩΚΕ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΟΡΟΥΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔ. ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ. ΚΑΝΑΜΕ ΣΥΓΚΡΙΣΙΝ ΑΥΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΑΣ ΟΡΘ. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ, ΚΑΙ, ΚΑΤΟΠΙΝ, ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΑΜΕ ΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΟΣΩΝ ΔΙΕΤΕΙΝΕΤΟ ΕΞ ΕΚΕΙΝΩΝ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΦΗΡΜΟΖΕ.ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΝ ΜΕΡΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΑΜΕ ΤΑΣ ΕΡΜ. ΑΥΤΟΥ  ΕΦΑΡΜΟΓΑΣ. ΕΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΑΜΕ ΤΑΣ ΕΡΜ. ΑΥΤΟΥ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΑ ΑΛΛΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ Π.Δ., ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΟΥΤΟΣ ΕΠΙΣΗΣ ΗΡΜΗΝΕΥΣΕ. ΤΟ ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ Κ.Δ., ΜΕ ΕΜΦΑΣΙΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ, ΔΙΑ ΤΟΥΣ ΙΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑΝ ΑΥΤΟΥ ΛΟΓΟΥΣ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΩΣ ΑΝΑΦΕΡΑΜΕ ΟΤΙ ΤΟ ΕΡΜ. ΕΡΓΟΝ ΤΟΥ Μ. ΔΕΝ ΑΠΕΤΕΛΕΙ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟΝ ΤΩΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ ΤΟΥ, ΚΑΙ ΚΑΘ’ ΕΑΥΤΟ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟ ΜΕΓΙΣΤΟΝ ΜΕΡΟΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΝ. ΑΝΤΙΘΕΤΩΣ, ΠΑΡΑΠΛΑΝΑ.


Λέξεις Κλειδιά: ΕΚΤΟΣ ΤΗΣ «ΣΤΡΑΤΕΥΜΕΝΗΣ» ΕΡΜ. ΜΕΘΟΔΟΥ, ΔΕ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙ ΠΑΡΑ ΜΟΝΟΝ ΕΡΜΗΝ. ΤΕΧΝΙΚΑΣ ΚΑΙ ΤΑΚΤΙΚΑΣ ΚΑΙ ΣΟΦΙΣΤΕΙΑΣ, ΠΑΡΑΠΛΑΝΑ ΔΙΔΟΝΤΑΣ ΙΔΙΚΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΧΩΡΙΑ, ΠΑΡΕΡΜΗΝΕΥΕΙ ΚΑΝΟΝΑΣ ΟΙΚ. ΣΥΝΟΔΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΠΟΙΕΙ ΥΜΝΟΥΣ ΤΗΣ «ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ», ΛΕΓΕΙ ΟΤΙ ΥΠΟΣΤΑΣΙΣ – ΟΝ

(Περίληψη τῆς "Πύλης" τῆς Βιβλιοθήκης τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν)

_____________________________________________

ΠΙΝΑΞ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Πρόλογος...........................................................................................………….......

Πίναξ Περιεχομένων................................................................................................I-VII

Συντομογραφίαι......................................................................…..............…….i-v

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟΝ

Α.  Ὁ Ἀπόστολος Μακράκης καὶ τὸ ἱστορικόν, πολιτικόν, Ἐκκλησιαστικὸν καὶ  θεολογικὸν περιβάλλον αὐτοῦ

  1. Τὸ Ἡ ἐπίδρασις τὴν ὁποίαν ἐδέχθη ὁ Ἀπ. Μακράκης ἐκ τῶν διαφωτιστῶν..............................................................................…..1

     α.  Ὁ συρμὸς τῆς "προόδου” καὶ τῆς "ἐπιστήμης"................................3

     β. Αἱ γλωσσολογικαὶ συνθῆκαι ὑπὸ τὰς ὁποίας εὑρέθη ὁ Ἀπ. Μακράκης……………………………………………………………....4

     γ.  Ἡ σχέσις πρὸς τὴν παράδοσιν...........................................….....…..5

     δ.  Ἡ σχέσις τοῦ ἑλληνικοῦ διαφωτισμοῦ πρὸς τὴν θρησκείαν...13

     ε.  Ἡ "πολιτικὴ κοινωνία" τῶν Ἐγκυκλοπαιδιστῶν...............….….21

     στ.  Ἑλληνικὸς Διαφωτισμός. Στάσις καὶ ἀντίστασις τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων τῆς Ἑλλάδος ἔναντι τῶν εἰσερχομένων ἐκ τῆς Δύσεως ἰ.....................................................................……….21

     ζ. "Πρόνοια" καὶ Μεσσιανισμός..................................................…….22

         η.  Ὁ χρόνος ......................................................................................…...23

2.  Ὁ Ἀπ. Μακράκης καὶ ἡ σχέσις αὐτοῦ μὲ τὸν Ἑλληνισμόν

     α. Ἡ ἐσωτερικὴ πολιτικὴ κατάστασις κατὰ τὴν ἐποχήν του......24

     β. Ὁ θρησκευτικὸς καὶ ἐθνικὸς στόχος τοῦ Ἀπ. Μακράκη: ὁ ἐξελληνισμὸς τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ ἡ λύσις τοῦ Ἀνατολικοῦ ζητήματος.............................................................................…...24

3.  Ὁ Ἀπ. Μακράκης καὶ ἡ σχέσις αὐτοῦ μὲ τὴν ἐπίσημον Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν

     α. Τὸ  Ἐκκλησιαστικὸν περιβάλλον τῆς ἐποχῆς του..................27

     β. Ἡ Ἐκκλησιαστικὴ κατάστασις κατὰ τὴν ἐποχὴν τοῦ Ἀπ. Μακράκη...........................................................................................27

     γ. Συνειδητὴ διαφοροποίησις ...............................................….…..29

4. Ὁ ἀγὼν περὶ τῆς ἀποδείξεως τῆς ὑπάρξεως τοῦ Θεοῦ, διὰ τῆς λογικῆς, συνεχίζεται

            α. Φιλοσοφικὴ ἀτμόσφαιρα τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἀπ. Μακράκη....32

            β.  Ἡ Θεολογικὴ ἀτμόσφαιρα τῆς ἐποχῆς του...................…....33

Β. Ἡ θεολογικὴ πορεία τοῦ Μακράκη ἐν εἴδει βιογραφίας..39  

    1. Πρώτη ἑρμηνευτικὴ περίοδος τοῦ Μακράκη (ὁ Μακράκης ὡς ”ζηλωτής”)……………………………………………………………..47

    2. " Ὑπόμνημα περὶ τῆς Φύσεως τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας" ....59

    3. Ἀπάρνησις τῶν Ὀρθοδόξων Θεολογικῶν ὅρων...................…..72

    4. Προσωπικὴ ἑρμηνεία τοῦ Μακράκη διὰ τὸ περὶ Ψυχῆς ζήτημα καὶ τὴν Τρισύνθετον σύστασιν τοῦ ἀνθρώπου..............................................80

    5. Ἡ θεωρία τοῦ Μακράκη περὶ τελειώσεως τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐν τῷ Ἰορδάνει κατὰ τὸ βάπτισμα..........................88

    6. Δευτέρα ἑρμηνευτικὴ περίδος τοῦ Μακράκη (ὁ Μακράκης ὡς αὐθεντία)………………………………………………………………..92

    7. Πρόγνωσις τῆς σωτηρίας ἡμῶν καὶ προτεινόμενα ἀντίμετρα. Πῶς θὰ γίνῃ ἡ μέλλουσα κρίσις.................................................................92

    8. Τρίτη ἑρμηνευτικὴ περίοδος τοῦ Μακράκη (ὁ Μακράκης ὡς ὑπερασπιστὴς τῶν Πατέρων)..............................................................103

Γ. Ἡ πορεία τῆς ”φιλοσοφικῆς” σκέψεως τοῦ Μακράκη πρὸς ἐξεύρεσιν λογικῆς ἀποδείξεως τοῦ Τρισυποστάτου τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ πρὸς καταξίωσιν τῆς λογικῆς ἀποδείξεώς του...................................................................…….....117

    1. Ἑρμηνεία τῆς Οὐσίας τοῦ Λόγου δι' ἀναλύσεως τῶν, κατὰ Μακράκην, συνιστωσῶν Αὐτὴν ἐπὶ μέρους ἐννοιῶν τῆς Ἰδέας, τῆς Εἰκόνος καὶ τῆς Ἀληθείας....................................................123

Δ. Ἑρμηνευτικὰ ἔργα

    1. Κατ' ἐξοχὴν ἑρμηνευτικὰ ἔργα......................................................139

       α.  Ἐκ τῆς Π. Δ. .....................................................................................139

       β.  Ἐκ τῆς Κ. Δ. .....................................................................................143

2.      Ἔμμεσα ἑρμηνευτικὰ ἔργα......................................................146

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ: ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑΙ ΑΡΧΑΙ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ

ΤΟΥ  ΑΠ. ΜΑΚΡΑΚΗ                                                                                   

Κεφάλαιον Α': Ἡ θέσις τῆς ῾Αγίας Γραφῆς καὶ ἡ κατανόησις αὐτῆς ὑπὸ τοῦ Ἀπ. Μακράκη.........................................................................153

  1.  Ἡ Θεοπνευστία καὶ τὸ κῦρος τῆς Ἁγ. Γραφῆς.....................................154

  2.  Ἡ Ἁγ. Γραφὴ ὡς ”μία ἐκ τῶν πηγῶν τῆς ἀποκαλύψεως” τοῦ Θεοῦ..158

  3.  Ὁ Κανὼν τῶν βιβλίων τῆς Ἁγ. Γραφῆς καὶ κριτικὴ τοῦ κειμένου αὐτῆς…………………………………………………………………..160

  4.  Ὁ Ἀπ. Μακράκης καὶ τὸ Μασωριτικὸν κείμενον τῆς Π. Δ. ...........161

  5. ”Παραθεμάτων παρανοήσεις καὶ κατανοήσεις”..............................162

  6. Σχέσεις τοῦ Ἀπ. Μακράκη πρὸς τὴν θεολογικὴν καὶ τὴν ἑρμηνευτικὴν παράδοσιν............................................................................................169

  7.  Ὁ χρόνος καὶ τὰ ἀνθρώπινα ἐπιτεύγματα εἰς τὴν ὑπηρεσίαν  τῆς πίστεως καὶ τοῦ κύρους τῆς Ἁγ. Γραφῆς.........................................173

  8. Ἡ θεία Λατρεία ὡς ἑρμηνεία τῶν Γραφῶν.......................................175

  9. Σχέσις πρὸς τὴν ἱστορίαν τῶν Δογμάτων.........................................177

  10. Ὀρθόξοδοι ἑρμηνευτικαὶ ἀρχαὶ καὶ θεολογικαὶ προϋποθέσεις αὐτῶν………………………………………………………………………...177

Κεφάλαιον Β':  Ἡ ἑρμηνευτικὴ "μέθοδος" τοῦ Ἀπ. Μακράκη

  1. Τί ἐπικαλεῖται;........................................................................................179

  2. Τί ἐφαρμόζει;......................................................................................................196

Κεφάλαιον Γ': Ἡ αὐθεντία τοῦ ἑρμηνευτοῦ ὡς μεθοδολογικὴ ἀρχή................................................................................................................219

  1. Μακράκειος "Διαλεκτική".....................................................................220

  2.  Ἡ ἐπιχειρηματολογία τῆς αὐθεντίας καὶ ἡ παραποίησις τῆς λογικῆς……………………………………………………………………...224

  3. Διαλεκτικὴ ἑρμηνεία τῆς ῾Αγ. Γραφῆς. .............................................234

Κεφάλαιον Δ':  Μεθοδολογικὴ τακτικὴ τοῦ Ἀπ. Μακράκη………………………………………………………………....237

1. Δευτέρα ἑρμηνευτικὴ περίοδος.........................................................237

  α.  Ὁ Ἀπ. Μακράκης τῆς περιόδου τῆς συντάξεως τοῦ ἔργου του "Ἀπολογία περὶ ψυχῆς".....................................................................................237

  β. Σοφιστεία………...................................................................................237

  γ. Μακράκειος ἑρμηνευτικὴ τεχνικὴ καὶ τακτική....................................239

  δ. Γενικωτέρα τακτικὴ δι' ὅλας τὰς περιπτώσεις ....................................240

  ε. Παραδείγματα σοφιστειῶν.................................................................241

2. Τρίτη ἑρμηνευτικὴ περίοδος.............................................................262

  α.  Ὁ Ἀπ. Μακράκης τῆς περιόδου τῆς συντάξεως τοῦ ἔργου του "Τὸ Τρισύνθετον τοῦ ἀνθρώπου"...............................................................262

  β. Σοφιστεία...............................................................................................262

  γ. Γενικωτέρα τακτικὴ δι' ὅλας τὰς περιπτώσεις ...................................263

      δ. Συμπερασματικὴ θεώρησις ...............................................................266

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΝ: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΑΙ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΠ. ΜΑΚΡΑΚΗ ΕΠΙ Τῌ ΒΑΣΕΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ                                                                                      

Κεφάλαιον Α':  Ἑρμηνεῖαι εἰς τὰς περὶ Δημιουργίας διηγήσεις τῆς Γενέσεως

  1.  Ἡ ἑρμηνεία εἰς τὰς περὶ Δημιουργίας διηγήσεις τῆς Γενέσεως καὶ αἱ συνέπειαι αὐτῆς διὰ τὴν Κοσμολογίαν ................................269

           α.  Ἡ αἰτία ἢ ἡ ἀφορμὴ καὶ τὸ ποιητικὸν αἴτον τῆς Δημιουργίας ...............269

           β. Τὸ ἐνδεχόμενον τῆς Δημιουργίας ........................................................279

           γ. Πανθεϊστικαἰ κατευθύνσεις τῶν θέσεων τοῦ Ἀπ. Μακράκη περὶ Δημιουργοῦ καὶ δημιουργίας..............................................................280

           δ. 1. "Δογματίζομεν τὴν ἑτερόχρονον καὶ τὴν διαδοχικὴν Δημιουργίαν τῶν δύο κόσμων"........................................................................................284

          δ. 2. Ὁ Ἀπ. Μακράκης χρησμοποιεῖ εἰς τὴν Δημιουργίαν τὴν ἔκφρασιν ”ἐκ τοῦ οὐκ ὄντος” μὲ διαφορετικὴν σημασίαν ἀπὸ αὐτὴν τῆς ἐκφράσεως ”ἐκ τοῦ μὴ ὄντος” .....................................................................................284

           ε.1.  Ἡ ”ἄϋλος” ὕλη τῆς Δημιουργίας ..................................................287

         ε. 2.  Ὁ χρόνος τῆς Δημιουργίας καὶ ἡ ἀπουσία τῆς ὀγδόης ἡμέρας ...290

           στ.  Ὄντα καὶ κόσμος ............................................................................291

              1.  Ἡ Δημιουργία, δηλ., ἡ Ὀντοποι·ί·α................................................292

                 α.  Ἡ Δημιουργία τοῦ Οὐρανοῦ, τοῦ θρόνου τοῦ Θεοῦ, καὶ τοῦ ὑποποδίου

                   αὐτοῦ, τῆς Γῆς............................................................................295

                 β.  Ἡ θεωρία του περὶ τῆς ἀοράτου Γῆς (Ἀβύσσου) .........................297

                 γ. Τὸ ὑλικὸν σκότος.......................................................................298

                 δ. Περὶ τῆς μεταφυσικῆς ἡμέρας καὶ νυκτός.....................................302

               2.  Ἡ Κοσμοποι·ί·α................................................................................305

  2. Ἡ ἑρμηνεία εἰς τὰς περὶ Δημιουργίας διηγήσεις τῆς Γενέσεως καὶ αἱ συνέπειαι αὐτῆς διὰ τὴν Ἀνθρωπολογίαν.................................................................................311

    α. Οἱ λόγοι διὰ τοὺς ὁποίους ὁ Μακράκης ἐπιλέγει τὸ Γεν. 1,26 ”ποιήσωμεν ἄνθρωπον” ὡς, δῆθεν, κλείδα τῆς Π.Δ. ἀλλὰ καὶ τοῦ φιλοσοφικοῦ αὐτοῦ συστήματος........................................................................................313

    β.  Ἡ ὑπὸ τοῦ Ἀπ. Μακράκη ἑρμηνεία τῶν χωρίων Γεν. 1,26· 2,7·2,17 καὶ 3,19 πρὸς στήριξιν τῆς ἀνθρωπολογικῆς αὐτοῦ θεωρίας, τοῦ Τρισυνθέτου ὡς κυρίου ἄξονος   τοῦ ἑρμηνευτικοῦ ἔργου αὐτοῦ ....................................................................................................................316

      1. Ἐκ τοῦ Γεν. 1,26 μανθάνωμεν τὸν Θεόν, ὁ ὁποῖος ἐγκέκλειται εἰς τὰς ὀκτὼ αὐτὰς λέξεις.................................................................................................316

      2.  Ἡ "ἐν Νῷ" "προδημιουργία" τοῦ "Νέου Ἀνθρώπου" ................317

      3. Ἐκ τοῦ Γεν. 2,7 ἐξαρτᾶται καὶ ἡ λύσις τοῦ ζητήματος περὶ ψυχῆς…………………………………………………………………….....319

      4. Ἡ ἐπὶ τῇ βάσει τοῦ Γεν. 2,17 καὶ 3,17 ἀναίρεσις τῆς χρυσοστομείου ἐννοίας τοῦ πνευματικοῦ θανάτου..........................................320

    γ. Κατὰ τὴν σειρὰν τῶν περὶ Δημιουργίας διηγήσεων τῆς Γενέσεως...322

      1. Περὶ ποιήσεως τοῦ ἀνθρώπου .......................................................322

      2. ”Περὶ τοῦ κατ' εἰκόνα καὶ καθ' ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ ἀνθρώπου” ..322

      3. ”Περὶ τοῦ τυπικοῦ καὶ σκιώδους ἀνθρώπου”.............................324

      4. ”Περὶ τῆς εὐλογίας τοῦ ἀνθρωπίνου ζεύγους” καὶ ἡ ἀντίφασις ὡς πρὸς τὴν γέννησιν τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ..................................325

      5. ”Θεωρία τῆς ἐν τῷ Ἰησοῦ σωτηρίας καὶ δόξης τῆς κακῶς πασχούσης Ἑλλάδος”.......................................................................................................327

Κεφάλαιον Β' Ἕτερα παραδείγματα ἑρμηνευτικῶν ἐφαρμογῶν ἐκ τῆς Παλ. Διαθήκης

  1. Ἐκ τῶν Ψαλμῶν ....................................................................................328

  2. Ἐκ τοῦ Ἰώβ...........................................................................................332 

  3. Ἐκ τοῦ Ἐκκλησιαστοῦ.....................................................................333

  4. Ἐκ τοῦ " Ἑρμηνεία εἰς τὸ Ἆσμα Ἀσμάτων" ...............................333

  5. Ἐκ τοῦ "Ἑρμηνεία Ἡσα·ί·ου" ........................................................334

Κεφάλαιον Γ': Ἐνδεικτικὰ ἑρμηνευτικὰ παραδείγματα ἐκ τῆς Καινῆς Διαθήκης

  1. Παραδείγματα ἐκ τῶν Εὐαγγελίων καὶ τῶν Πράξεων ........336

  2. Ἐκ τῶν Ἐπιστολῶν τοῦ Ἀπ. Παύλου, πλὴν τῆς πρὸς Ἑβραίους ..338 

  3. Ἐκ τῆς πρὸς Ἑβραίους ἐπιστολῆς ...............................................346

  4. Ἐκ τῆς Ἀποκαλύψεως....................................................................368

Κεφάλαιον Δ': Ἐφαρμογαὶ ἐξ ἔργων τοῦ Ἀπ. Μακράκη μὴ ἑρμηνευτικῶν 

  1.  "Ἡ φιλοσοφία καὶ αἱ φιλοσοφικαὶ ἐπιστῆμαι" ...............369 

    α. "Θεολογία" ....................................................................................369

      1. " Ἡ ἀ·ί·διος ζωὴ τοῦ Θεοῦ" ...........................................................371

      2.  Ἡ Τριαδικότης τοῦ Θεοῦ: τὸ φαινόμενον τῆς Συνειδήσεως τῆς Οὐσίας τοῦ Θεοῦ ("Τί τὸ εἰδέναι τοῦ Θεοῦ, ἢ τίς ἡ ἀ·ί·διος τοῦ Θεοῦ συνείδησις καὶ γνῶσις") ..................................................................................384

      3. Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα: Ἡ ἰδιότης τῆς Παντοδυναμίας τοῦ Θεοῦ ("Τὸ τέλειον δύνασθαι τοῦ  Θεοῦ" εἶναι τὸ Ἅγιον Πνεῦμα) .........................393

    β. "Φιλοσοφία" ὡς ”λόγος περὶ τοῦ Λόγου”..................................398

      1. "Λογικὸς ἔλεγχος τῆς ψευδοῦς γνώσεως τοῦ Θεοῦ"  ...................399

      2. " Ὁ ὁρισμὸς τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ Λόγου" ........................................400

      3. "Τὸ εἶναι τοῦ Λόγου πρὸς τὰ ἄλλα ὄντα" ...................................401

      4. "Τὸ εἰδέναι τοῦ Λόγου" ...............................................................402

      5. "Τὸ ζῇν τοῦ Λόγου" .......................................................................403  

  2. Ἐκ τοῦ "Ἀπολογία περὶ ψυχῆς" ................................................405

      1. Παρερμηνεία Κανόνος Οἰκουμενικῆς Συνόδου ..............405

      2. Παρερμηνεία  Ὕμνου τῆς Ἐκκλησίας .............................407

Κεφάλαιον Ε': Παραδείγματα ἐξ ἀφορμῆς θεμάτων τῆς ἐπικαιρότητος .....................................................................................................................408

Συμπεράσματα..............................................................................415

Βιβλιογραφία..................................................................................I-XVII

Παράρτημα  

Α'. Διασάφησις τινῶν ἐκ τῶν συχνάκις χρησιμοποιουμένων ὅρων τοῦ Ἀπ. Μακράκη (Λεξικὸν τῶν Μακρακείων ὅρων καὶ ἀποκωδικο-ποίησις αὐτῶν).......................................1-31  

Β'.  Ἐργογραφία...................................................................................1-7  

Γ'. Ἁγιογραφικὰ χωρία πρὸς στήριξιν τῆς διδασκαλίας τοῦ Μακράκη................................................................................................1-7